Türkiye yer altı zenginlikleri açısından şanslı bir ülke… Topraklarında değerli metaller ve mineraller var.
Bunlardan biri de bilinmeyen ama aslında değerli bir endüstriyel hammadde olan zeolittir.
Zeolit özellikle son yıllarda büyük talep görmektedir. Bunun nedeni ise organik tarımdan hayvancılığa ve hatta endüstriyel atıkların temizlenmesine kadar pek çok alanda kullanılmasıdır.
Bu kadar değerli bir hammadde olan zeolit nerede bulunur ve değeri nereden gelir? TRT Haber, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof.
1950’LERDEN SONRA TESPİT EDİLMİŞTİR
Zeoliti mikro boşluklu alüminosilikat mineralleri olarak tanımlar. Dr. Kurşun ve bilinen 170’in üzerinde sentetik ve 40’ın üzerinde doğal zeolit minerali olduğunu söylüyor.
Zeolit oluşumlarının dünyada 1950’li yıllardan sonra tespit edilmeye başlandığını belirten Prof. Dr. Kurşun, sözlerini şöyle sürdürüyor:
“Hemen hemen tüm kıtalarda yaygın olduğu görüldü. Deniz ve göl tüflerinin volkanik kayaçların yanı sıra zeolitleri de içerdiğinin tespiti sonucunda doğal zeolitlerin kullanım alanları hızla genişledi. Klinoptilolit oluşumları en yaygın olmakla birlikte yeryüzündeki tortul kayaçlarda mordenit, fillipsit, chabazit, erionit ve analsim mineralleri de mevcuttur.
“DÜNYA ÜRETİMİNİN YAKLAŞIK YÜZDE 60’I KÜBA’DA”
Dünyada kaç tane doğal zeolit rezervi var? prof. Dr. Kurşun, konuyla ilgili olarak, “Dünyadaki doğal zeolit rezervleri hakkında kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte 1989 yılında 250 bin ton olan dünya doğal zeolit üretimi, 2017 yılında 1 milyon 100 bin tona ulaştı. Küba, Çin, Kanada, Japonya ve ABD, diğer büyük üreticiler” diyor.
EN DEĞERLİ ZEOLİT YATAKLARI BALIKESİR-BIĞADIÇ VE MANİSA-GÖRDEŞLERDE
Gelelim Türkiye’ye… Türkiye’de zeolitin ilk kez 1971 yılında tespit edildiğini belirten Prof. Dr. Kurşun, sözlerini şöyle sürdürüyor:
“Ülkemizde zeolitin ilk keşfi 1971 yılında Gölpazarı-Göynük civarında bulunan doğal bir zeolit türüne aittir. Türkiye’deki değerli zeolit oluşumları klinoptilolit, chabazit, mordenit, erionit ve analsim mineralleridir.”
Türkiye’de Balıkesir, Bigadiç, Manisa, Gördes, Kütahya, İzmir, Bolu, Kapadokya gibi bölgelerde zengin zeolit yatakları bulunmaktadır. Bunların en önemlileri Balıkesir-Bigadiç ve Manisa-Gördes yataklarıdır.
“Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) tarafından Manisa-Gördes’te detaylı rezerv çalışmaları yapılmıştır. 18 milyon ton görünür ve 20 milyon ton zeolitik tüf rezervi tespit edilmiştir. Balıkesir-Bigadiç bölgesinin yaklaşık 500 milyon ton rezerv.”
2021’de 36 bin 947,78 ton zeolit üretildi
Diğer bölgelerde detaylı bir çalışma yapılmadığını belirten Prof. klinoptilolit ve hölandit minerallerinin olası rezerv miktarı ise 344 milyon 217 bin 73 ton.”
Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’nün raporuna göre 2021 yılında 36 bin 947,78 ton zeolit üretildi.
“GELENEKSEL AÇIK OCAK MADENCİLİK TEKNİKLERİYLE KULLANILMAKTADIR”
Zeolit doğrudan kullanılabilen bir mineral değildir. Kullanıma hazır olması için çeşitli aşamalardan geçer. Süreç Prof. Dr. Kurşun’dan öğreniyoruz:
“Doğada bulunan zeolitlerin üretilmesinde geleneksel açık ocak madenciliği teknikleri kullanılıyor. Cevhere ulaşmak için öncelikle örtü tabakası kaldırılıyor. Daha sonra cevher, önden yüklemeli makineler veya donanımlı traktörler gibi modern makinelerle ana kayadan çekiliyor. kesici bıçaklarla Cevherin sert ve mekanize kazıya uygun olmadığı durumlarda delme işlemi yapılır ve patlatma tekniği ile üretim yapılır.
ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN KONTROLÜNDEN ENERJİYE GENİŞ UYGULAMA
Zeolitin geniş bir kullanım alanı vardır. Zeolit enerji, madencilik, tarım, kağıt sanayi ve metalürji gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Bunlara daha yakından bakmamız gerekirse en çok kullanılan alanlardan birinin çevre kirliliği kontrolü olduğunu görürüz. Çevre kirliliği kontrolünde, zeolit özellikle endüstriyel atık sulardan çeşitli ağır metalleri uzaklaştırmak için kullanılmaktadır. Kentsel atık sulardan ve içme sularından zehirli amonyumun uzaklaştırılmasında, baca gazlarının ve çöplüklerin temizlenmesinde de kullanılır.
Enerji alanında, doğal gazların arıtılması ve kurutulmasında, ısı depolama, oksijen üretimi ve güneş enerjisi depolama sistemleri olarak zeolit ön plana çıkmaktadır.
Ve zeolitin tarımda kullanımı… Zeolit tarımda da sıklıkla kullanılıyor. Gübre katkı maddesi olmasının yanı sıra bitki yetiştirme ortamında bitkiye besleyici iyonların aktarılması, bitki besin maddelerinin yıkanmasının engellenmesi bunlardan sadece birkaçıdır.
Bunlara ek olarak zeolit, uranyum yataklarının çıkarılmasında, akvaryumlarda amonyak ve hidrojen sülfit seviyelerinin düşürülmesinde ve kağıt üretiminde dolgu maddesi olarak da kullanılmaktadır.
